YUSUF SERHAT FAİK
Dersim, Kürdistan’ın “Gümüş kapısıdır”. Tarihi M.Ö.6 yıllarına kadar uzanır. O dönemde Pers Hükümranlığından dolayı Pers kralı Dariusa’ dayanılarak “Dranius” deniliyordu. Xenepon’un “onbinlerin yürüyüşü” Anabasis isimli kitabında ismi Derxene olarak geçer. Şerefname’deki ismi ise Derzini’dir. Ermeni tarihçi Horanlı Musa ise ismini, “Sim” isimli bir Ermeniden aldığını söyler.YUSUF SERHAT FAİK
Dersim, Kürdistan’ın “Gümüş kapısıdır”. Tarihi M.Ö.6 yıllarına kadar uzanır. O dönemde Pers Hükümranlığından dolayı Pers kralı Dariusa’ dayanılarak “Dranius” deniliyordu. Xenepon’un “onbinlerin yürüyüşü” Anabasis isimli kitabında ismi Derxene olarak geçer. Şerefname’deki ismi ise Derzini’dir. Ermeni tarihçi Horanlı Musa ise ismini, “Sim” isimli bir Ermeniden aldığını söyler.
Dersim’in coğrafi hudutları doğudan Erzurum, Muş ve Çapaxçûr (Çêwlîk-Bingöl), kuzeyden Fırat nehri, batıdan yine Fırat nehri uzantısı ile Malhatya (Malatya), güneyden Murat nehri ile çevrilmiş olan arazi Dersim bölgesidir. (Kürdistan Tarihinde Dersim- Dr. N.Dersimisz:9). TC idari şekillenmesine göre Dersim Hozat vilayet merkezi olmak üzere Kiğı, Mazgirt, Nazimiye, Pülümür, Peri (Çarsancak) Pertek, Çemişgezek, Ovacık, Kemah, Arapgir, Eğin ve Zara ilçelerinden oluşuyordu. Daha sonra yapılan idari değişikliklerle Zara, Sivas vilayetine, Eğin ve Arapgir Malatya’ya, Kemah,Pülümür ve Kiğı Erzincan’a bağlanmıştır. 1935 yılından sonra yapılan düzenleme ile bu sefer de Eğin, Erzincan’a, Kiğı Çêwlîk’e, Pülümür ise ismi Tunceli olarak değiştirilen Dersim’e bağlanmıştır. Dersim’in hudutları içerisinde kalan Karakoçan ise idari olarak Elazığ’a bağlanmıştır. Görüldüğü gibi sömürgeci Kemalist sistem sadece Dersim’in ismini değiştirmekle kalmamış, coğrafyasını da parçalamıştır. Dersim 1937 yılına kadar özerk durumunu korumuştur. Hudutları içerisinde kaldığı imparatorluklara, devletlere vergi vermemiş, asker göndermemiştir. 1937 yılına gelinceye kadar Dersim’e Osmanlılar döneminde özellikle de İttihat-Terakki cuntası döneminde yüzlerce sefer yapılmış, ancak yapılan tüm bu seferler sonuçsuz kalarak Dersim’in statüsünü değiştirememiştir. Başta 1925 Kürt ve 1930 Ağrı Kürt milli hareketleri ve bunlara bağlı olarak yapılan 25 tenkil harekatından sonra Kürdistan’ın tamamı ele geçirildikten sonra sıra Dersim’in işgaline gelmiştir. 25 Aralık 1935’te çıkarılan Tunçeli ilinin idaresi hakkındaki kanuna göre Tunçeli vilayetine Korgeneral rütbesindeki Abdullah Alpdoğan vali olarak atanır. Bu zat aynı zamanda hem komutanı hem de yeni oluşturulan 4.Genel Müfettişliğin de genel müfettişidir. Koçgiri soykırımında Sakallı Nurettin Paşa’nın yaveri olan bu zat aynı zamanda Sakallı Nurettin’in damadıdır. Soykırım eğitimini ve pratiğini de onun yanında yapmıştır.
Tunçeli valisinin idari yetkileri: a.Vali ve komutan, bakanlıkların haiz oldukları tüm yetkilere haizdir, b-Vali ve komutan, lüzüm gördüğü takdirde ili teşkil eden ilçe ve nahiyelerin hudutlarını, merkezini değiştirir, c-Vali ve komutan istediği takdirde ilin ilçe ve nahiye müdürlüklerine muvazzaf subay atayabilir, d-Vali ve komutan adliye memur ve katipler hakkında hakimler kanununun hükümlerine göre bunların amirleri tarafından verilecek cezaları dahi uygulayabilir. e-Vali ve komutan emniyet ve asayiş bakımından lüzum görürse il halkından olan fertleri ve aileleri il içinde bir yerden diğer bir yere nakletmeye ve bu gibilerin il içerisinde oturmalarını yasaklamaya yetkilidir.
Adli yetkileri: a- Dava açılması izne bağlı olan işlerde izin verme yetkisi vali ve komutanındır, b- Vali ve komutan herhangi bir şahıs hakkındaki takibatın ertelenmesine ve cezaların teciline yetkilidir, c-İdam hükümlerinin vali ve komutan tarafından teciline lüzüm görülmediği takdirde infazını emreder. Adli hükümler: a-C. Savcıları, hazırlık tahkikatında hakimlerin haiz oldukları yetkilere haizdir, b.C. Savcıları, ilk tahkikata lüzum görmedikleri işleri iddianame ile doğruca mahkemeye verebilirler, c-Hazırlık tahkikatında yapılan işler ilk tahkikatta tekrarlanmaz, d-İlk tahkikatın açılmasına itiraz edilemez, e-C.Savcısının iddianamesi sanığa tebliğ edilmez, f-vilayet içindeki ceza mahkemelerinden verilen hükümler temyize tabi olmayıp kesindir.
4 mayıs 1937 tarihinde Bakanlar Kurulu Tunçeli (Dersim)Tenkil Harekatına dair bir karar alır. Kararı aynen naklediyorum: Son günlerde Tunçeli’nde vukua gelen hadiselere dair raporlar 4-5 1937 tarihinde Atatürk ve Mareşal’ın (Fevzi Çakmak) huzurları ile tetkik ve mütalaa edilerek aşağıdaki sonuca varılmıştır;
1.Toplanan kuvvetlerle Nazimiye, Keçikezen (Aşağı Bor), Sin, Karaoğlan hattına kadar şedit ve müessir bir taaruz hareketi ile varılacaktır.
2.Bu defa isyan etmiş olan halk toplanıp başka yere nakil olunacaktır. Ve bu toplanma ameliyesi de köylere baskın edilderek, hem silah toplanacak, hem de bu suretle elde edilenler nakledilecektir. Şimdilik 2000 kişinin nakli tertibatı hükümetçe ele alınmıştır.
Mülahaza: Sadece taaruz harekatıyla ilerlemekle iktifa ettikçe isyan ocakları daimi olarak yerinde bırakılmış olur. Bunun içindirki,silah kullanmış olanları ve kullananları yerinde ve sonuna kadar zarar veremeyecek hale getirmek ,köyleri kamilen tahrip etmek ve aileleri uzaklaştırmak lüzumlu görülmüştür.
Not: Paraya acımaksızın içlerinden adam kazanıp kullanmaya çalışmak lazımdır.
KÜRDİSTAN TARİHİNDE BU HAFTA:
* A.Kaya 16 Aralık 2000’de Paris’te sürgünde aramızdan ayrıldı.
* T-KDP kurucularından ve polit büro üyesi Ömer Turhan, 17 Aralık 1995’te Ankara’da yakalandığı hastalıktan kurtulamayarak yaşamını yitirdi.
* 1937-38 Dersim Kürt Milli Hareketinin önderi Dersimin aslanı Lajébavo Seyit Rıza ve 6 arkadaşı 17 Kasım 1937’de Elazığ Buğday Pazarı’nda idam edilerek şehitler kervanına katıldılar.
* Dicle talebe yurdunun yetiştirdiği Kürt yurtseveri ve dilbilimcisi Nurettin Karacadağ 18 kasım 1998’de Anakara’da vefat etti.
* Çocuk hakları sözleşmesi 20 kasım 1989 da kabul edildi. TC Kürt çocuklarının anadilde eğitim hakkını engellemek için sözleşmeyi çekince koyarak imzaladı.
* Diyarbekir Cezaevi komutanı, Diyarbekir işkencehanesinin mimarı, Kürt katili Esat Oktay Yıldıran 22 Kasım 1988’de İstanbul Kuzguncukta belediye otobüsünde öldürüldü.
